Akıllı Alt Yazı Gözlüğü Sayesinde Diyalogları Okuyabileceksiniz

Sefer Dülger·
Monolog

Şu sıralar Pennsylvania People’s Light Tiyatrosunda test edilen yardımcı cihazlar duyma zorluğu çeken seyircilere oyunları keyifle izleme fırsatı sunuyor. ‌Colman Domingo’nun Dot oyununun People’s Light Tiyatrosunda üst yazılı gösteriminde LED ekranlar bozulunca sağır ve duyma zorluğu çeken seyirciler karanlık ekranlarla yüz yüze kaldılar. Perde arasında da teknoloji uzmanları üst yazının ikinci perdeye kadar düzeltilemeyeceğini anladılar. Şans eseri tiyatro grubunun elinde bir kozu vardı. Şu anki yapıma başlamadan önce People’s Light Akıllı Alt Yazı Gözlüğü projesini deniyordu. Gösteri sırasında seyirciler tarafından takılan bu gözlükler diyalogları direkt gözlük merceğine yansıtarak sahnenin kenarlarına yerleştirilen üst yazı ekranlarına bakmadan oyunu izleme imkânı tanıyor.

Londra National Tiyatrosunda öncülüğü yapılan ve People’s Light Tiyatrosuna, Temple Üniversitesi Engelli Bireyler Enstitüsüyle yapılan bir ortaklık sonucunda getirilen bu teknoloji, beta (ikinci) testleri de başarıyla geçti.People’s Light Tiyatrosu gösterinin geri kalanı için seyircilere bu gözlükleri takma fırsatı sunabildi. Böylelikle ileticilerin sebep olduğu sorun hâlledilmiş oldu. Gösteriyi izleyen Engelli Bireyler Enstitüsü Medya Sanatları ve Kültür yöneticisi Lisa Sonneborn, “Seyirciler oyunun geri kalanını kalıp keyifle izleyebildiler; ki amaç da buydu. Üst yazı teknolojisi çok kullanışsız ve külfetli olabiliyor fakat bu her zaman çözüme açık bir durum.” şeklinde açıklamada bulundu.Sonneborn, Akllı Alt Yazı Gözlüğünden ilk olarak 2018’in ilkbaharında haberdar oldu. People’s Light’ın kendisini bir takım olarak erişilebilirliği desteklemeye adamış bir tiyatro olduğunu bilen Sonneborn, kumpanyanın toplumsal yatırım yönetmeni Marcie Bramucci’ye ulaştı ve böylece iletişim kurulmuş oldu. Bunun üzerine Ocak 2019’da Sonneborn ve Bramucci Londra’ya seyahat edip, Hadestown oyununu Akıllı Alt Yazı Gözlüğüyle seyrettiler.

Sonnerborn bunu, oyunun kurallarını değiştiren bir deneyim olarak tanımlıyor ve şöyle devam ediyor: “Orpheus’un tiyatronun arkasından gelip sahneye çıktığı bir an vardı. Gözlüğü taktığım için ona dönüp onu rahatlıkla takip edebildim. Böylece sahnedeki üst yazıları mı, ne söylediğini mi ya da eylemi mi takip edeyim gibi bir seçim yapmak zorunda kalmadım. Her şeyi pürüzsüz bir şekilde ve bir bütün olarak seyredebildim. İşte bu an yazıların iletilmesinde büyük bir değişim olacak şeklinde düşündüğüm andı.

”People’s Light Tiyatrosunun sanat yönetmeni ve genel müdürü Abigail Adams da Follies oyununun gösteriminde gözlüğü test ettiğinde (Londra National Tiyatrosunun tüm yapımlarında artık mevcut) benzer şekilde hissetti. Deneyimini şöyle ifade ediyor: “İşitselden ziyade ben daha çok görsel algısı güçlü bir insanım ve metni gözlerimin önünde görmek çok hoşuma gitti. Bence bu, insanların bilgiyi farklı işleme tarzlarıyla ilgili.

”People’s Light Tiyatrosunun sosyal yardım ve insanları topluma katmaya dair adanmışlığı birkaç yıldır devam ediyor ve bu durum Bramucci’nin 2013’te ekibe katılmasından bu yana hızla gelişme gösterdi. Kumpanya ilk gösterilerini duyusal bakımdan sorun yaşayan insanları desteklemek için planladı. Takip eden yıl ise üst yazı ve ses betimlemeli gösteriler de arttı ve personel kadrosuna engelli seyircilerin ihtiyaçlarının farkında olmak ve bunları karşılamak adına eğitimler verildi.Bramucci, “Benim görevim toplumun ihtiyaçlarını ve tiyatronun bu ihtiyaçları karşılamak adına nasıl daha da geliştirilebileceğini düşünmek.” diyor ve “Topluma ulaşmaktan bahsetmişken toplumun tamamını kastettiğimizin altını çizmek isterim.” şeklinde ekliyor. Fakat yine de People’s Light Tiyatrosu erişilebilirlik kaynakları bakımından bölgedeki diğer tiyatroların sunduklarının ötesine geçse de ulaşmayı hedefledikleri tek bir nihai hedef bulunuyor.

Sonneborn, “Seyircinin herhangi bir oyunun bir ya da iki üst yazılı gösterisiyle kısıtlı olmadığı bir alan yaratmak istiyoruz.” diyor ve “Arkasında durduğumuz düşünce; kişilerin kafalarına estiği an bir oyuna bilet alabilmeleri ya da yürüyüşe çıkmışken bile eğer bilet varsa oyunu hemen izleyebilmeleridir. Bu durum uzun süredir bu yerlere erişimi olmayan insanlar için oldukça hayat değiştirici olabilir.”Sandra Ellmore Malvern’da, People’s Light Tiyatrosunun ana kampüsüne sadece birkaç kilometrelik bir mesafede yaşayan ve tiyatro aşığı birisi. Fakat 40’lı yaşlarında duyma kaybının başlangıcından sonra tiyatrodan uzaklaşmaya başladığını belirtiyor. Alt yazı seçeneğinin uygulanması onu ara sıra sinemaya gitmeye sevk etmiş fakat diğer birçok gösteri mekânındaki seçeneklerin azlığı canlı tiyatro izlemeyi de nadir hâle getirdiğini ifade ediyor. Ellmore, torunu aracılığıyla People’s Light Tiyatrosuyla iletişime geçince kendisi için ebediyen kapandığını düşündüğü bu kapı tekrardan açabildi.

Diane Bishop da bu deneme programının bir parçası olma şansını yakalayanlardan. People’s Light Tiyatrosunun yönetim kurulunun bir üyesi olan Bishop duyma yetisini 30 sene önce otoimmun içkulak hastalığı sebebiyle kaybetmiş ama kendisi tiyatroya işitme kaybıyla ilgili konularda danışmanlık yapmaya devam ediyor.

Hem Ellmore’un hem de Bishop’ın Akıllı Alt Yazı Gözlüklerini takmaktan memnunlar. Duyma kaybı ciddi derecede yüksek olan Bishop People’s Light’taki gösteriler sırasında genelde yardımlı bir mikrofonlu kulaklık takıyor. “Bunun sayesinde, diyalogların belki yüzde 50’sini duyabiliyordum fakat gözlük oyunu tamamıyla tecrübe etmememi sağladı.” diyor. Ellmore da: “Benim işitme kaybım ise yüksek sesli frekanslarda oluyor.” şeklinde belirtiyor. “İşitme cihazlarımdaki güçlü seslerde bile diyaloglar hızlı olduğunda kelimeleri peşi sıra yakalamada problem yaşadığım zamanlar oluyordu. Bu, gösterinin tamamını zevkle izlememi engelleyen şeyleri ortadan kaldırdı.”Bramucci’nin oyundan sonra deneme katılımcılarıyla yaptığı sohbetlerde tiyatroya nadir giden bir seyircinin gözlükler tüm oyunlarda kullanıma girdiğinde abone olmak istediğini dile getirdi. Diğer seyirciler ise gözlüğü takanlara metnin boyutunu, rengini ve lensler üzerinde yerini ayarlamaya kadar olanak tanıyan gözlüğün uyarlanabilir bu özelliklerinin altını çizdi.Bramucci, “İlk gece geç gelen bir kadın izleyicimiz vardı.” diyor. “People’s Light Tiyatrosuna ilk gelişiydi ve onu direkt bunun içine atmaktansa önce gözlük konusunda eğitim vermek zorundaydık. Lobide ona gözlüğün nasıl çalıştığını anlatıyorduk. Bu esnada ise oyundaki diyaloglar bir monitörde veriliyordu. Gözlüğü taktığında yüzünde gülücükler açtı. Oyunu izledikten sonra bu deneyimin kendisi için ne kadar coşkulu ve heyecanlı olduğunu söyledi. Hanımefendi bu deneyimin içinde aktif bir katılımcı olarak hissettiğini belirtti. İnsanlar güldükleri zaman o da onlarla birlikte gülebildi. İnanılmaz bir şekilde güçlü hissettiğini ve normal hissetmek herhâlde böyle bir şey şeklinde düşündüğünü” ifade etti.Bishop bu deneme programına verilen bu güçlü geri dönütlerin derinlemesine bir hazırlıktan kaynaklandığına inanıyor. Bramucci ve People’s Light Tiyatrosu personeli, işitme engelli ve işitme zorluğu çeken bireylerle olması muhtemel kaygıları saptayabilmek için pilot grup çalışmaları ve Amerika İşitme Kaybı Derneğiyle birkaç yerel görüşmede iş birliği yaptı. Bramucci oyunu canlı izleyen üyelerin ne derece rahat hissettiklerini daha iyi anlamak için bu görüşmelere de katıldı. Bishop, Marcie’nin Amerika İşitme Kaybı Derneğiyle birçok iş yaptığını ve bu durumun zaten herkesin ilgisini çektiğini söylüyor ve tiyatrodan bir insanın bu probleme dikkat çekiyor olmasının çok değerli olduğunu ve insanların memnun olduğunu dile getiriyor.Ellmore, Akıllı Alt Yazı Gözlüğünün daima kullanımda olmasının ilerlemeli işitme kaybı olan bireyleri tiyatroya geri getireceğine inanıyor ve bu gözlüklerin erişebilirlik sayesinde sahne sanatlarına gitmekten kaçınan sağır ve duyma zorluğu çeken insanlar için bir köprü görevi göreceğini belirtiyor.

Ellmore, “Eğlence mekânlarına ve sosyal etkinliklere gitmekten kaçınan işitme kaybı olan birçok insanın hikâyesini biliyorum. Gitmemek genelde çok cazip geliyor çünkü dışarı çıkmak konfor alanının dışına çıkmak anlamına geliyor. İşitme kaybının benim hayatımı tanımlamasına izin vermeme kararı aldım. Fakat yine de canlı tiyatro izlemeye cüret edemiyordum. Fakat şimdi bir gösteriyi keyifle izleyebileceğime ve anlamadığım o uzun kesitlere maruz kalmayacağıma dair gönlüm tamamen rahat. Tiyatrodan böyle bir memnuniyet duygusuyla ayrılıyorum. Canlı tiyatroyu yine keyifle izleyebiliyorum! Bunu ne kadar özlediğimi fark ettim.

”People’s Light Tiyatrosu Lucy Kirkwood’un The Children oyunuyla başlayarak Akıllı Alt Yazı Gözlüklerini Ocak 2020’ye kadar tüm oyunlarda kullanıma sokmayı hedefliyor. Kumpanya gözlüklerin her seyirci için ideal olmayabileceğinin farkında olduğu için her bir yapımın sekiz gösterimi üst yazılı olarak devam edecek şekilde planladı.

Bramucci, “Gözlüğün amacının her soruna tek çözüm olarak düşünülmediğini” de dile getiriyor. “Bu kişisel bir şey ve bir oyunu herkes farklı bir şekilde izlemek isteyebilir. Kimisi üst yazı tercih eder ya da elinde metni ileten bir cihaz olmasını ya da Amerikan İşaret Dili tercümesinin olduğu bir oyunu izlemeyi tercih eder. Bu gerçekten de seçimle ilgili.

”Kumpanya Akıllı Alt Yazı Gözlüklerinin sağır ve işitme zorluğu çeken toplulukların haricinde muhtemel kullanımlarıyla ilgili de üzerinde düşünmeye devam ediyor. Adams bu teknolojinin geliştirilip İngilizceyi akıcı bir şekilde konuşmayan seyirciler için gerçek zamanlı çeviri hizmeti verebilecek kadar geliştirilebileceğini umut ediyor.

Adams konuyla ilgili “National Tiyatroyu rahatsız ettiklerini” söylüyor ve ekliyor “Sahneleyeceğimiz her bir yapım için bunu yapabilmek bizim hayalimiz. Bunun için henüz bir programımız yok fakat sıradaki hedefimiz kesinlikle bu.”Çift dilli kaynaklara olan ihtiyacın önemi kumpanya tarafından belirtilmişti. Gelecek sezon ilk gösterimini yapacak olan Eisa Davis’in Mushroom adlı oyunu İngilizce ve İspanyolca yazıldı ve Adams ile Bramucci ana dili İngilizce olmayan izleyiciler için samimi bir ortam yaratmak istiyor. Epson tarafından üretilen ve bir çifti 1,200 dolar olan Akıllı Alt Yazı Gözlüğüyle ilgili teknolojik gelişmelere bakmaksızın Adams bana şu anki üst yazı altyapısının yakın zamanda İspanyolca çevrili oyunlarda kullanılacağını söylüyor.

Sonneborn için Akıllı Alt Yazı Gözlüklerinin daima hazırda bulunması yasa gereği asgari konforun ötesinde erişilebilirliğe dair yeni bir yaklaşımın sinyalini veriyor.Sonneborn, “Kültür mekânlarını toplumun mihenk taşı olarak görüyorum. Buralar önemli sohbetlerin başladığı yerlerdir. Bu insanları bu sohbetlerden dışlamak ne anlama geliyor? Engelli Amerikalılar Yasasından konu açıldığında asıl noktayı kaçırıyoruz. Asıl mesele sunduğumuz deneyimlerle herkesin bu sohbetlere katılımda bulunabilmesi. Umarız ki daha fazla kurum erişilebilirliğe bu şekilde bakmaya başlar. Her ne olursa olsun nihai amaç insanların iyi hissetmelerini sağlamak.

Bramucci, “Toplumumuzun her bir üyesinin bizim tiyatromuzun onlara ait bir alan olduğunu hissetmelerini sağlamak istiyoruz. Bu işle birlikte geçmişte verilen zararları telafi etmiş olmayı umuyoruz. Geçmişte insanların oldukça kötü bir şekilde deneyim ettikleri olaylar var, biz onların doğrudan bir parçası olmasak bile, yine de tüm bunların içinde bir şekilde varız. Biz sadece kişisel bir hizmet sağlamıyor aynı zamanda bunun ötesine geçmemiz gerektiğini biliyoruz ve bu, yapmaktan mutluluk duyduğumuz bir şey.” diyerek sözlerini noktalıyor.